Aan de slag met Positieve gezondheid in de sport- en beweegpraktijk
Samenvatting
De World Health Organisation (WHO) definieerde bij de oprichting in 1948 gezondheid als ‘een toestand van compleet fysiek, mentaal en sociaal welbevinden en niet alleen de afwezigheid van ziekte of gebreken’.
Inmiddels zijn we 68 jaar verder en is de gezondheidsdefinitie van de WHO nog ongewijzigd. De levensverwachting van mensen is in die tijd toegenomen, wat gepaard gaat met een toename van chronische ziekten. En bleken mensen bij een ongunstige diagnose of chronische problematiek in veel gevallen het vermogen te hebben om zich, na een fase van schrik of psychische shock, toch aan te passen aan de situatie en voelen ze zich ‘gezond’.
Van 'gezondheid als afwezigheid van ziekte' naar 'Positieve gezondheid’
In 2011 publiceerde Machteld Huber in het tijdschrift British Medical Journal over een nieuw concept van gezondheid. Aanleiding voor haar onderzoek was haar eigen ervaring toen ze vele jaren geleden van huisarts ineens patiënt werd. "Want dat ik ziek werd, daar kon ik niets aan veranderen en mijn klachten kon ik niet simpelweg negeren. Maar door goed naar de signalen en behoeftes van mijn lichaam te luisteren en door goed te observeren welke dingen mij energie gaven en daar aandacht aan te geven, merkte ik dat ik veel beter met die klachten kon omgaan. Het klinkt zo simpel, maar het leverde mij veel op. Als arts ging ik hierdoor ook wezenlijk anders naar gezondheid kijken." Huber ziet gezondheid als ‘het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven’.
De nieuwe definitie is niet alleen een verbreding in het denken over gezondheid, maar ook een empowerment van patiënten. "Van ‘slachtoffer’ van een ziekte naar een mens die geholpen kan worden het beste aan veerkracht uit zichzelf te halen. Wat is nu mooier dan dat?"
De zes dimensies waaruit Positieve gezondheid bestaat zijn:
- lichaamsfuncties
- mentaal welbevinden
- de spiritueel-existentiële dimensie
- kwaliteit van leven
- sociaal-maatschappelijk participeren
- dagelijks functioneren
Bron: Institute for Positive Health
Positieve gezondheid in de praktijk
De nieuwe definitie van Positieve gezondheid blijkt een bindend karakter te hebben. Positieve gezondheid is niet meer een verantwoordelijkheid van de zorgprofessionals (afwezigheid van ziekte) maar ook patiënten, burgers, beleidsmakers, verzekeraars, ‘public health actors’ en onderzoekers zijn aan de slag gegaan om Positieve gezondheid in hun omgeving vorm te geven. Enkele voorbeelden:
- Zo is er een Werkgroep Positieve gezondheid Noordelijke Maasvallei waar verschillende partijen waaronder gemeenten, GGD’en, zorgverzekeraar VGZ met verschillende zorg- en welzijnsorganisaties en de patiëntenorganisatie Zorgbelang samenwerken om eigen regie en het benutten van de mogelijkheden van mensen zoveel mogelijk het uitgangspunt laten zijn binnen de gezondheidszorg in die regio.
- In februari 2016 stond bij het preventieprogramma Alles is gezondheid de ‘Make the move’ actie in het teken van het thema Positieve gezondheid. De winnaar van deze actie was overigens de Werkgroep Positieve Gezondheid Noordelijke Maasvallei.
- Ook in Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen experimenteren Machteld Huber en Zorgverzekeraar CZ met het concept van 'Positieve gezondheid' in de proeftuinen ‘Anders Beter’, ‘Mijn Zorg’ (Zuid-Limburg) en in ‘GoedLeven’ (Zeeuws-Vlaanderen).
- Op Loketgezondleven.nl staan praktijkvoorbeelden waarbij een kleine groep voorlopers op het gebied van de Gezonde School nadenkt over de mogelijkheden van Positieve gezondheid voor het primair onderwijs.
Wat is de relatie tussen Positieve gezondheid, sport en bewegen?
Vooralsnog zijn er nagenoeg geen sport- en beweegpartijen betrokken bij deze praktijkvoorbeelden. In een bijeenkomst van het preventieprogramma ‘Alles is Gezondheid’ heeft beweegmakelaar Tom Schrurs zijn rol en de waarde van bewegen toegelicht in het programma Overvecht Gezond. Tom is in dienst van Harten van Sport en verwijst mensen door naar geschikt beweegaanbod in de wijk Overvecht. Zijn presentatie is een belangrijke aanleiding voor het schrijven van dit artikel: in Utrecht Overvecht laat men zien dar er veel positieve gezondheid te winnen is met sporten en bewegen. En over deze kansen gaan we het nu hebben.
We gaan even terug naar de zes dimensies van Positieve gezondheid. Wat is de waarde van sport en bewegen voor deze dimensies? We willen er graag vijf uitlichten:
- Sporten en bewegen heeft een positief effect op de lichamelijke functies (waaronder fysiek functioneren, energie, klachten, pijn). Het Human Capital Model laat duidelijk zien wat de effecten van bewegen zijn op fysieke waarde van sport.
- Sporten en bewegen heeft ook een positief effect op mentaal welbevinden van mensen (waaronder cognitief functioneren eigenwaarde, respect, veerkracht). Er zijn diverse relaties aangetoond tussen sporten en het cognitief vermogen, het opbouwen van vertrouwen (vooral bij kinderen van belang) en het vrijkomen van endorfine (gelukshormoon) bij duursporters.
- De relatie tussen sporten, bewegen en de spiritueel-existentiële dimensie is lastiger te leggen. Toch kan sporten zingevend zijn en is het nastreven van doelen en idealen van mensen in de sport aan de orde van de dag.
- Onder de dimensie kwaliteit van leven horen begrippen als geluk beleven, genieten, lekker in je vel zitten, levenslust en balans. Begrippen die ervaren sporters zeker koppelen aan hun sportbeleving. Wie kent niet het gevoel na het sporten dat je toch blij bent dat je bent gaan sporten in plaats van op de bank te blijven zitten.
- Tenslotte volgt de pijler sociaal-maatschappelijk participeren. Mensen hebben de keuze om alleen te sporten en bewegen, in groepsverband of in verenigingsverband. Juist bij de laatste twee speelt het aangaan van sociale contacten en betekenisvolle relaties. Vooral bij ouderen is het kopje koffie na het bewegen wellicht waardevoller dan het bewegen zelf.
Welke kansen biedt Positieve gezondheid voor de sport- en beweegsector?
Zoals we hierboven beschrijven, is het in de denkwijze van Positieve gezondheid heel logisch om sport- en beweegactiviteiten voor mensen met chronische aandoeningen aan te bieden. Je helpt een patiënt tenslotte om zichzelf gezond te voelen en gezond te blijven.
De uitwerking van Positieve gezondheid vindt vooral op regionaal of lokaal niveau plaats. Op verschillende plekken in het land zijn partijen bezig positieve gezondheid voor hun regio of gemeente uit te werken zonder dat er een landelijk overzicht is. Als u, uw organisatie of vereniging aan de slag wil met Positieve gezondheid, laat dat dan aan ons weten. Het Kenniscentrum Sport is bereid mee te denken hoe we in de sport- en beweegsector verdere invulling kunnen geven aan Positieve gezondheid!
Bronnen
- Huber, M., M. van Vliet en I. Boers. Heroverweeg uw opvatting van het begrip ‘gezondheid’. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde, 2016.
- Parelproject nieuw concept van gezondheid: Bekijk het filmpje op YouTube.
- Positieve gezondheid in 7 vragen, website Loket Gezond leven RIVM
- Interview met Machteld Huber (blogbericht) op website Alles is Gezondheid.
Literatuurverwijzing: Rijnbeek, P., Weghorst, B., & Kenniscentrum Sport (2016). Aan de slag met Positieve gezondheid in de sport- en beweegpraktijk.