Sport en bewegen kan helpen tegen eenzaamheid bij ouderen
Samenvatting
Eenzaamheid is een groot maatschappelijk probleem. Niet alleen komt het veel voor, ook de gevolgen zijn problematisch. “Eenzaamheid is heel afschuwelijk. Je staat er mee op, je zit er mee te eten, je moet alles alleen doen. Dat valt niet mee. Ik hoop dat je het nooit meemaakt”, zegt Dien Lacroix (95) in de tv-documentaire NPO Spirit. Zij staat hiermee symbool voor een hoop ouderen die eenzaam zijn.
De feiten
Omvang
Ruim een half miljoen mensen in Nederland voelt zich eenzaam, dat is bijna 1 op de 30 Nederlanders. Tijdens de gehouden Week tegen eenzaamheid kwam het CBS met nieuwe cijfers over eenzaamheid. Hoe hoger de leeftijd, hoe eenzamer. Bejaarde mannen zijn duidelijk het vaakst eenzaam.
(Bron: CBS, 2016)
Oorzaak
De oorzaken van eenzaamheid zijn onder meer: eigen gezondheidsproblemen of gezondheidsproblemen van de partner, een beperkt sociaal netwerk en persoonlijke kenmerken zoals een gebrek aan sociale vaardigheden, verlegenheid en een negatief zelfbeeld.
Gevolg
De gevolgen van eenzaamheid zijn: een verhoging van een mogelijk risico op ziekte van Alzheimer, aanwijzingen voor verhoogde kans op coronaire hartziekten, het kan leiden tot depressie en suïcide en het geeft een hogere kans op overlijden.
Landelijke aanpak van eenzaamheid
Bovenstaande cijfers laten zien dat eenzaamheid een maatschappelijk probleem is. De landelijke en lokale overheid onderkent het probleem. Zo lanceerde staatssecretaris Martin Van Rijn in de zomer van 2014 een actieplan om de aanpak van eenzaamheid en sociaal isolement te intensiveren en duurzaam te verankeren op lokaal niveau. Volgens dit actieplan moet er een sterke lokale infrastructuur komen waarbinnen gemeenten, zorg- en welzijnsinstellingen, zorgverzekeraars en vrijwilligersorganisaties samenwerken. Deze impuls kan samen met de voordelen van decentralisatie zorgen voor een betere aanpak van eenzaamheid.
Voorbeelden: Sport als middel tegen eenzaamheid?
In het landelijke actieplan zijn gebruik van het ‘lokaal netwerk’ , ‘eigen kracht’ en ‘veilige omgeving’ sleutelwoorden. Over het algemeen spelen vooral gemeenten, zorg- en welzijnsorganisaties, vrijwilligersorganisaties en kennisinstituten als Movisie een rol bij de aanpak van deze problematiek. Er komen ook steeds meer goede voorbeelden van hoe sport een rol kan spelen bij het tegengaan van eenzaamheid.
Voorbeelden uit de praktijk
Een mooi voorbeeld is het project Sociaal Vitaal dat onder meer in Amersfoort wordt uitgevoerd. Het project richt zich op eenzame ouderen in aandachtswijken en heeft goede resultaten. Lees het artikel in Sport & gemeenten hierover.
|
Sociaal Vitaal is ontwikkeld door de Rijksuniversiteit Groningen en heeft als doel het bevorderen van het ‘gezond ouder’ worden van eenzame senioren in de leeftijd van 60 tot 85 jaar. De nadruk in dit project ligt op het bevorderen van de fysieke conditie van ouderen en op het ontwikkelen van veerkracht om de gevolgen van veroudering te kunnen opvangen. Daarnaast wordt aandacht geschonken aan sociale vaardigheden om sociale contacten te kunnen leggen. Uit de evaluaties van docenten komt naar voren dat deelnemers zich meer uiten en actiever worden. Ook leggen ze gemakkelijker contacten komt men beter voor zichzelf op. De Nederlandse Bridge Bond organiseert het project Denken en Doen. Het project richt zich specifiek op het vormen van sociale netwerken van ouderen. De werving van deelnemers gaat in samenwerking met gemeenten, die via de gemeentelijke basisadministratie de doelgroep op leeftijd en wijk selecteert. Het project legt de nadruk op het ondernemen van een nieuwe activiteit en het ontmoeten van nieuwe mensen. Meer info zie: database van erkende interventies. |
Voorbeelden uit het lokale sportbeleid
Een snelle quick scan van recente gemeentelijke sportnota’s leert dat een aantal gemeenten een rol ziet voor de sport als het gaat om eenzaamheid. Zo stelt de gemeente Valkenburg in de (concept)nota Sport en Bewegen zich onder meer als doel: “In 2018 geeft 75% van de ouderen aan zich niet (meer) eenzaam te voelen”. Acht van de 14 recente gemeentelijke sportnota’s noemden één keer of vaker het woord “eenzaamheid”.
Voorbeelden uit wetenschappelijk onderzoek
Onderzoeken laten zien dat sporten en bewegen een positief effect heeft op de beleving van eenzaamheid onder ouderen. Bijvoorbeeld:
-
De Vrije Universiteit Amsterdam heeft onderzoek gedaan naar de relatie tussen sporten en eenzaamheid. Gebleken is dat oudere mensen die sporten minder eenzaam zijn. Ook concluderen de onderzoekers dat sporten op korte termijn een positief effect heeft op eenzaamheidsgevoelens, maar dat die effecten op lange termijn uitdoven.
-
Uit onderzoek van het NIVEL naar het Denken en doen-programma (zie tekstkader) blijkt dat ruim een derde van de deelnemers bij aanvang eenzaam is. Na één jaar deelname is 88% van de deelnemers erg tevreden met het aantal contacten en ontmoetingen dat hij/zij had (dit was 72% bij aanvang van het project). Na een jaar deelname had nog slechts 4% van de deelnemers behoefte om meer nieuwe mensen te ontmoeten, terwijl dit bij aanvang 20% was.
Conclusie
De feiten laten zien dat eenzaamheid een groot maatschappelijk probleem is. Praktijk, beleid en wetenschappelijke voorbeelden tonen aan dat sport hier een rol in kan spelen en waarschijnlijk op veel plekken ook al doet. Zoals Eveline Wijdeveld, projectmanager Sociaal Vitaal in Amersfoort ook al zegt: “En dan zie je het gebeuren: ineens ervaren mensen dat het leuk is verantwoordelijkheid te dragen voor de groep waarin ze meedoen. Die groep is belangrijk. Het levert een beweeg- en contactmoment per week op, het is een stok achter de deur."
Meer lezen
Literatuurverwijzing: Zeeuw, J. de, Weghorst, B., & Kenniscentrum Sport (2016). Sport en bewegen kan helpen tegen eenzaamheid bij ouderen.