De patiënt moet het bed uit
Samenvatting
Functieverlies
Al vrij vroeg, zo rond het 25e levensjaar, begint de geleidelijke afbraak van spieren. Voor het uitvoeren van de meeste activiteiten is dat verlies niet snel merkbaar. Het probleem bij ouderen is het snelle verlies van spiermassa door het liggen in een ziekenhuis, die dan onder een kritisch niveau komt, waardoor normale activiteiten niet meer (goed) uitgevoerd kunnen worden: er treedt functieverlies op. Functieverlies wil zeggen dat essentiële activiteiten zoals wassen, aankleden, eten of lopen niet meer zelfstandig kunnen worden uitgevoerd. Dit functieverlies gebeurt voor, tijdens en na de ziekenhuisopname. Een van de belangrijkste redenen hiervoor is dat patiënten vaak vóór de opname inactiever worden en tijdens een verblijf in het ziekenhuis 80% van de tijd in bed liggen. Dit functieverlies kan dan weer leiden tot een hoger risico op complicaties na de operatie, een langere opnameduur en verlies van zelfredzaamheid. Herhaalde periodes van opname in een ziekenhuis zorgen voor extra groot verlies aan spiermassa.
Onderzoek
In 2013 kwam fysiotherapeut en bewegingswetenschapper Jaap Dronkers in zijn dissertatie tot onder meer de volgende conclusie: oudere patiënten met een goede lichamelijke conditie herstellen sneller en beter na een zware buik- of longoperatie. Als de conditie te wensen overlaat is het raadzaam om deze voor de operatie te verbeteren. Dat kan door het volgen van een bewegingsprogramma. Dronkers onderzocht de lichamelijke conditie van oudere patiënten die een zware operatie moeten ondergaan. Hij toonde aan dat er een duidelijke samenhang is tussen de conditie en de mate van herstel na de operatie. De resultaten van het onderzoek kunnen kort worden samengevat met de slogan 'Better in, better out': hoe beter een oudere patiënt het ziekenhuis in gaat, hoe beter hij of zij er uit komt.
Praktijk
Sinds een aantal jaren wordt er in de ziekenhuizen meer structureel aandacht besteed aan het bewegen van patiënten voor en tijdens de ziekenhuisopname. Hier een klein overzicht van een aantal ontwikkelingen en voorbeelden.
Better in better out
Zo ontwikkelde het KNGF (Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie) samen met TNO en CBO het Better in, Better out (BiBo) concept. Een richtlijn waarin beschreven staat hoe de zorg voor patiënten met een heup- of knieoperatie optimaal ingevuld kan worden. In verschillende ziekenhuizen lopen in het kader van ‘Better In, Better Out’ inmiddels onderzoeks- en implementatiestudies bij kwetsbare patiënten die chirurgische ingrepen in de thorax of buik moeten ondergaan, patiënten die geopereerd moeten worden vanwege kanker en bij patiënten die opgaan voor een orthopedische ingreep aan de knie of de heup.
BEZIG (ziekenhuis Gelderse Vallei)
Ziekenhuis de Gelderse Vallei in Ede is gestart met het programma BEZIG. In het project BEZIG (BEwegen ZIekenhuis Gelderse Vallei) werken de afdeling fysiotherapie en ouderengeneeskunde van het ziekenhuis samen met de Christelijke Hogeschool Ede (CHE). Het project BEZIG wil bewegen een vast onderdeel laten zijn van de behandeling van elke patiënt in het ziekenhuis. Bekijk ook het filmpje Bewegen tijdens de opname.
Thoraxcentrum en het Centrum voor Revalidatie van het UMCG
Het Thoraxcentrum en het Centrum voor Revalidatie van het UMCG bieden samen een unieke vorm van hartrevalidatie. Patiënten die in het Thoraxcentrum van het UMCG een hartoperatie ondergaan, beginnen ongeveer vier weken voor de operatie met een poliklinisch revalidatieprogramma. De revalidatie wordt na de operatie voortgezet, eerst drie weken klinisch, daarna vier weken poliklinisch. Deze vorm van revalideren beoogt de hartpatiënt te helpen zo goed mogelijk de operatie aan te kunnen, de postoperatieve complicaties te verminderen en zo snel mogelijk daarna de dagelijkse activiteiten met vertrouwen en plezier weer op te pakken.
Diaconessenhuis te Leiden
Het Diaconessenhuis in Leiden heeft de DVD ‘Mens en Bewegen’ ontwikkeld binnen de werkgroep Kwetsbare ouderen’. Door de dvd ‘Mens en Bewegen’ via het interne televisiekanaal uit te zenden, stimuleert het ziekenhuis de patiënten om minimaal drie keer per dag mee te bewegen.
Reinier de Graaf Ziekenhuis te Delft
Bij het Reinier de Graaf ziekenhuis in Delft krijgen 75-plussers die onder het mes gaan eerst een fittraining. De senioren volgen via het ziekenhuis zes weken lang een trainingsprogramma om de conditie op te krikken.
Seniorvriendelijke ziekenhuizen
Sinds een aantal jaren bestaat het keurmerk Seniorvriendelijk Ziekenhuis. Dit keurmerk is ontwikkeld door de ouderenbonden en bevat 15 kwaliteitsaspecten. Het actief houden van de oudere gedurende de ziekenhuisopname is één van de vijftien kwaliteitsaspecten van het Keurmerk. In 2013 had 1 op de 3 ziekenhuizen het keurmerk. In september 2015 worden de nieuwe keurmerken weer uitgereikt.
In het kader van het VMS Veiligheidsprogramma is de Praktijkgids Kwetsbare Ouderen ontwikkeld. Deze praktijkgids geeft tips hoe ziekenhuizen de mobiliteit van patiënten kunnen verhogen.
Tips voor verpleegkundigen
Onlangs is Bianca Buurman door de Hogeschool van Amsterdam benoemd tot lector Transmurale ouderenzorg. Zij heeft de volgende vijf tips voor verpleegkundigen om patiënten te stimuleren meer te bewegen:
Geef goede voorlichting aan verpleegkundigen over de negatieve gevolgen van weinig beweging;
Wees helder naar de patiënt over de gevolgen van weinig beweging zodat hij het nut van bewegen ook inziet;
Verpleegkundigen moeten proberen niet alle zorg uit handen te nemen. (Laat de patiënt ook nog het nodige doen als dat kan);
Maak meer prioriteit van bewegen;
Doe de patiënt ook uit bed als hij moe is. Juist door bewegen zal hij zich fitter en minder moe voelen.
Bron: Nursing
Bronnen
Buurman, B.H.T., & Rooij, S.E. de (2015). Functieverlies ouderen bij acute opname in ziekenhuis: stand van zaken oud, (g)een probleem. Nederlands tijdschrift voor Geneeskunde
Elings, J., Hoogeboom, T.J., & Dronkers, J.J. (2015). Fysieke training vóór en na een grote operatie. Nederlands tijdschrift voor Geneeskunde
Dronkers, J.J. (2013). Preoperative physical fitness in older patients, Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam
Blog Skipr: Bewegen: een must voor oudere patiënt én ziekenhuis
Literatuurverwijzing: Preller, L., Weghorst, B., & Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) (2015). De patiënt moet het bed uit.